MMSC

Historia Muzeum

MUZEUM MARII SKŁODOWSKIEJ – CURIE

zostało otwarte w 1967 roku przy ulicy Freta 16
w Warszawie,
w miejscu urodzenia noblistki.

Ulica Freta w Warszawie. Fot. Maurycy Pusch, ok. 1895. Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie Warszawa. Ulica Freta. Widok w kierunku ulicy Nowomiejskiej, w głębi po prawej fasada kościoła pw. św. Ducha, po lewej wieża kościoła pw. św. Jacka. Pierwszy budynek od lewej, dwupiętrowy, z dwiema lukarnami i trójkątnym tympanonem z okrągłym oknem to kamienica pod numerem 16. Na pierwszym piętrze – balkon z ozdobną balustradą, na parterze – szyld apteki S. Tuguta w języku rosyjskim i polskim. Na chodniku przed wejściem stoi trzech mężczyzn i kobieta z parasolką. Na chodnikach i ulicy wielu przechodniów, na jezdni – szereg zaprzęgów konnych. Zdjęcie wykonano w słoneczny dzień.
Ulica Freta w Warszawie. Fot. Maurycy Pusch, ok. 1895. Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
Władysław Skłodowski, ojciec Marii. Ze zbiorów MMSC Zdjęcie portretowe przedstawia Władysława Skłodowskiego, ojca Marii. W zaawansowanym wieku, zwrócony lekko prawym profilem w stronę obiektywu, patrzy przed siebie z poważnym wyrazem twarzy. Łysiejący, ma siwe włosy, wąsy i brodę. Ubrany w ciemny strój, spod którego wystaje kołnierzyk koszuli, ciemny krawat w jasne paski i rąbek jasnej kamizelki.
Władysław Skłodowski, ojciec Marii.
Ze zbiorów MMSC
Bronisława z Boguskich Skłodowska, matka Marii. Ze zbiorów MMSC Portret przedstawia Mariannę Bronisławę z Boguskich Skłodowską, matkę Marii. Zwrócona lekko lewym profilem w stronę obiektywu, patrzy przed siebie z łagodnym wyrazem twarzy. Ma ciemne włosy uczesane do tyłu z przedziałkiem na środku, na nich – koronkowy stroik w ciemnej tonacji. Ubrana w ciemny strój, spod którego wystaje biały kołnierzyk, spięty broszą. Na szyi – zawieszony długi wisiorek, którego koniec przesłaniają założone ramiona. Portretowana wspiera je na ozdobnej poduszce.
Bronisława z Boguskich Skłodowska, matka Marii. Ze zbiorów MMSC

Idea utworzenia w Warszawie muzeum biograficznego poświęconego Marii Skłodowskiej-Curie powstała przed II wojną światową. Planowano wówczas otwarcie w warszawskim Instytucie Radowym przy ulicy Wawelskiej 15 „Muzeum pamiątek Marii Skłodowskiej-Curie” w oparciu o zbiory gromadzone przez siostry uczonej, Bronisławę Dłuską i Helenę Skłodowską-Szalay. Zawartość kolekcji znamy w ogólnych zarysach z zachowanego w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych listu drugiej z sióstr, datowanego na 27 listopada 1944 roku, do prof. Stanisława Korwina-Pawłowskiego, założyciela Towarzystwa Polsko-Azjatyckiego i pierwszego sekretarza generalnego Instytutu Wschodniego w Warszawie.

Zbiory zawierały między innymi korespondencję uczonej, zdjęcia i dokumenty rodzinne, zeszyty z wierszami, tłumaczeniami i rysunkami Marii Skłodowskiej, jej notatki z wykładów Adama Mahrburga poświęconych psychologii i etyce, pamiętniki ojca Marii, Władysława, i jej brata, Józefa, oraz portrety i naszyjnik noblistki.

Rodzice Marii Skłodowskiej w gronie nauczycieli i uczennic pensji przy ulicy Freta, prowadzonej przez Bronisławę Skłodowską (pośrodku w stroiku na głowie, mąż stoi obok niej). Ze zbiorów MMSC Zdjęcie przedstawia rodziców Marii w gronie nauczycieli i uczennic pensji przy ulicy Freta 16 w Warszawie. Portretowani ustawili się w czterech rzędach. Osoby w pierwszym, drugim i czwartym – siedzą, w pierwszym – na wzorzystym dywanie. Osoby w trzecim – stoją. W tle, z lewej strony – ciemna kotara. Prowadząca pensję, matka Marii, Bronisława Skłodowska znajduje się w centrum fotografii. Zwrócona lekko lewym profilem, patrzy przed siebie. Siedzi przy małym, bogato zdobionym stoliku. Ma ciemne włosy, uczesane z przedziałkiem na środku, które ufryzowano przy skroniach i ozdobiono ciemnym stroikiem z jasnymi dodatkami. Ma ciemny strój z jaśniejszą lamówką wzdłuż zapięcia sukni. Wokół szyi – biały kołnierzyk, spięty broszą. Bronisława otula się grubą, ciemną narzutką, którą przytrzymuje lewą dłonią. Po prawej stoi Władysław Skłodowski, jej mąż, ojciec Marii. Zwrócony lekko prawym profilem, patrzy z powagą przed siebie. Nosi ciemny żakiet, spod którego wystaje jaśniejsza kamizelka i ciemny krawat. Łysiejący, ma ciemne włosy i wąsy.
Rodzice Marii Skłodowskiej w gronie nauczycieli i uczennic pensji przy ulicy Freta, prowadzonej przez Bronisławę Skłodowską (pośrodku w stroiku na głowie, mąż stoi obok niej). Ze zbiorów MMSC
Helena Skłodowska-Szalay, siostra noblistki, przed zniszczonym domem przy ulicy Freta 16. Ze zbiorów MMSC Zdjęcie przedstawia Helenę Skłodowską-Szalay, siostrę noblistki, przed zniszczonym budynkiem przy ulicy Freta 16 w Warszawie. Stoi na tle bramy wjazdowej do kamienicy, w ciemnym płaszczu do pół łydki, ciemnym nakryciu głowy i ciemnych butach do kostek. Pod lewe ramię podtrzymuje ją mężczyzna w płaszczu o jaśniejszej tonacji i kapeluszu. Wskazuje on lewą ręką na poświęconą noblistce tablicę pamiątkową, która przetrwała zbombardowanie budynku w czasie Powstania Warszawskiego. Zdjęcie wykonano zimą, na gruzach leży śnieg.
Helena Skłodowska-Szalay, siostra noblistki, przed zniszczonym domem przy ulicy Freta 16. Ze zbiorów MMSC
Helena Skłodowska-Szalay, 1945. Zdjęcie z albumu rodzinnego. Ze zbiorów MMSC Fotografia portretowa przedstawia Helenę Skłodowską-Szalay w 1945 roku, w wieku 79 lat. Sportretowana en face, patrzy ze smutkiem w obiektyw. Ma siwe, gładkie włosy, uczesane do tyłu, z przedziałkiem na środku. Nosi lekko owalne pince-nez w drucianych oprawkach, mocowane na nosie. Jest ubrana w ciemny strój, ozdobiony futrzanym kołnierzem.
Helena Skłodowska-Szalay, 1945. Zdjęcie
z albumu rodzinnego. Ze zbiorów MMSC

Zamysł gromadzenia i opracowywania pamiątek po uczonej popierał prof. Stanisław Lorentz, ówczesny dyrektor Muzeum Narodowego, z którym współpracowała w tym zakresie H. Skłodowska-Szalay.

W okresie II wojny światowej siostra uczonej podjęła próbę ocalenia zgromadzonych zbiorów. Po Powstaniu Warszawskim, podczas którego okupanci wkroczyli do Instytutu Radowego, H. Skłodowska-Szalay zwróciła się o pomoc do spotkanego w Krakowie prof. Stanisława Korwina-Pawłowskiego, znanego jej i jej rodzinie z okresu przedwojennego. Jak wskazywała we wspomnieniach, przekazanych do Biblioteki Narodowej listem z 6 lipca 1951 roku, zbiory zaginęły w czasie powstania.

Prof. S. Korwin-Pawłowski, wydelegowany w 1945 roku do Warszawy przez pełnomocników rządu lubelskiego na prośbę H. Skłodowskiej-Szalay w celu zabezpieczenia pamiątek po noblistce, wskazywał, że wskutek rozgrabienia i zniszczenia przez Niemców Instytutu Radowego na miejscu znalazł jedynie biurko, jak przypuszczał jeszcze panny Marii Skłodowskiej, i kilka drobiazgów o niepotwierdzonej wówczas autentyczności. Z uwagi na obecność w instytucie części personelu wysłannik ograniczył się do skonstatowania powyższego, nie widząc potrzeby interwencji.

Treść części zaginionej w czasie wojny korespondencji i wierszy znamy dziś dzięki opublikowaniu ich przed wojną przez córkę noblistki, Ewę Curie, w biografii „Maria Curie” (1 wyd. pol. 1938) oraz dzięki wydanemu w 2021 roku przez Wydawnictwo W.A.B. z inicjatywy Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie pierwszemu kompletnemu wydaniu biografii uczonej w języku polskim. Część wierszowanej spuścizny rodziny Skłodowskich ocaliła w formie odpisów H. Skłodowska-Szalay, przekazując je Bibliotece Narodowej.

Otwarcie wystawy. Irena Joliot-Curie przecina wstęgę. Warszawa, 1954. Ze zbiorów MMSC Zdjęcie przedstawia Irenę Joliot-Curie, córkę noblistki, podczas otwarcia wystawy w budynku przy ulicy Freta 16 w Warszawie w 1954 roku. W tle schody z ozdobną balustradą, skręcające w prawo, na których stoi pięciu mężczyzn i jedna kobieta. Po obu stronach noblistki stoi dwóch mężczyzn. Pierwszy od lewej, stojący z jej prawej strony, trzyma w prawej dłoni tacę. Wszyscy sfotografowani są ubrani odświętnie, część spośród nich się uśmiecha. Uczona w wieku 57 lat, stoi u podnóża schodów, zwrócona lekko lewym profilem w stronę obiektywu. Ma siwe, zaczesane do tyłu włosy. Jest ubrana w ciemny płaszcz do pół łydki, jaśniejszą w tonacji apaszkę w jasne wzory i ciemne pantofle. W prawej dłoni trzyma nożyczki, którymi właśnie przecięła wstęgę, w lewej – ciemną torebkę kopertówkę. Spod spuszczonych powiek patrzy z uśmiechem w dół, na przeciętą wstęgę.
Otwarcie wystawy. Irena Joliot-Curie przecina wstęgę. Warszawa, 1954. Ze zbiorów MMSC

W latach 50. wznowiono działania mające na celu upamiętnienie Marii Skłodowskiej-Curie w rodzinnym mieście uczonej.

W 1951 roku jej starsza córka, Irena Joliot-Curie, druga w historii nauki laureatka Nagrody Nobla, przekazała Muzeum Narodowemu w Warszawie pokaźny dar z prośbą o udostępnienie cennych pamiątek jak najszerszym rzeszom społeczeństwa. Znalazły się w nim między innymi przyrządy z laboratorium Marii i Piotra Curie, korespondencja noblistki z przedstawicielami nauki polskiej, dokumenty, fotografie, dzieła naukowe i przedmioty osobiste. Dysponentem znajdujących się w Muzeum Narodowym obiektów było Ministerstwo Kultury i Sztuki.

7 października 1954 roku, w 20 rocznicę śmierci uczonej, w nowo otwartym Domu Pracownika Nauki im. Marii Skłodowskiej-Curie, mieszczącym się w odbudowanej kamienicy przy Freta 16, zorganizowano wystawę, którą otworzyła Irena Joliot-Curie. W uroczystości uczestniczyli także jej mąż, noblista Frédéric Joliot-Curie, Eugenia Cotton, fizyczka, dawna uczennica Madame Curie, H. Skłodowska-Szalay i Maria Szancenbach, bratanica uczonej.

W roku 1956 wystawę przeniesiono do warszawskiego Muzeum Techniki. Zdeponowane tam wówczas zbiory z czasem zapoczątkowały obecną kolekcję Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, która objęła między innymi część daru przekazanego w 1951 roku przez Irenę Joliot-Curie.

Starania o powstanie muzeum poświęconego noblistce, odpowiadającego jej randze, podjęło następnie Polskie Towarzystwo Chemiczne (PTChem), którego Maria Skłodowska-Curie została honorową członkinią w 1924 roku. Szczególne zasługi położyli prof. Józef Hurwic, ówczesny Prezes PTChem, oraz prof. Alicja Dorabialska, fizykochemiczka, dawna stypendystka w laboratorium Madame Curie w Instytucie Radowym w Paryżu.

Między innymi dzięki wsparciu finansowemu Polskiej Akademii Nauk w setną rocznicę urodzin noblistki, 16 października 1967 roku, otwarto w kamienicy przy Freta 16 w Warszawie Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie Polskiego Towarzystwa Chemicznego.

W uroczystości uczestniczyli młodsza córka Marii i Piotra Curie – Ewa Curie z mężem, Henrym Richardsonem Labouisse, oraz kilku – spośród przybyłych na rozpoczynające się dzień później sympozjum naukowe – laureatów Nagrody Nobla.

Pierwszą kustosz muzeum została dr Maria Wróblewska, radiochemiczka z Uniwersytetu Warszawskiego. Po otwarciu instytucji jej zbiory wzbogaciły dary od prywatnych ofiarodawców.

Józef Hurwic. Ze zbiorów MMSC Fotografia portretowa przedstawia Józefa Hurwica. Zwrócony lewym profilem w stronę obiektywu, patrzy przed siebie ze spokojnym wyrazem twarzy. Jest ubrany w togę, biret i łańcuch. Spod togi wystają kołnierzyk i prawy mankiet białej koszuli. Uczony ma na sobie ciemny krawat i okulary w rogowej oprawie. W dłoniach trzyma niewielką książkę.
Prof. Józef Hurwic. Ze zbiorów MMSC
Otwarcie Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 1967. Od prawej: Ewa Curie, [Maria Wróblewska], prof. Józef Hurwic. Ze zbiorów MMSC Zdjęcie przedstawia otwarcie Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie w 1967 roku. Przy okrągłym stoliku, w którego blat inkrustowano szachownicę, stoją od prawej: Ewa Curie, [Maria Wróblewska] i prof. Józef Hurwic. Na stoliku stoi szklana kopuła, pod którą wyeksponowano, bogato zdobione, filiżankę i talerzyk. Ewa Curie, zwrócona lewym profilem w stronę obiektywu, patrzy z uśmiechem na eksponat. Dotyka stołu prawą dłonią, w lewej, w rękawiczce, trzyma bukiet różnokolorowych goździków. Ma krótkie, ciemne włosy, wymodelowane do tyłu. Jest ubrana w ciemną, prostą sukienkę, z rękawem ¾. Na szyi ma krótki naszyjnik. Stojąca obok [Maria Wróblewska], szczupła kobieta w czerni, z jasnymi falowanymi włosami, zwrócona prawym profilem w stronę obiektywu, patrzy z uśmiechem na Ewę Curie, wspierając prawą dłoń o stół. Po jej lewej stronie, pierwszy od prawej, stoi profesor Józef Hurwic. Jest obrany w ciemny garnitur i krawat, białą koszulę oraz rogowe okulary. Zwrócony prawym profilem w stronę obiektywu, patrzy prosto na Ewę Curie. Jest również uśmiechnięty. Obok nich, z tyłu – chłopiec w stroju harcerskim sfotografowany en face, patrzący w obiektyw z poważnym wyrazem twarzy, i uśmiechnięta kobieta w ciemnym stroju wierzchnim, patrząca na Ewę Curie. W tle, po prawej, framuga drzwi, zza której wyłania się okno przesłonięte jasnymi firanami i ciemnymi zasłonami. Wokół grono uczestników uroczystości, min. mąż Ewy Curie, Henry Richardson Labouisse, w okularach w ciemnej oprawie, zwrócony w stronę żony. Za jego plecami rozbłyskuje flesz.
Otwarcie Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 1967. Od prawej: Ewa Curie, [Maria Wróblewska], prof. Józef Hurwic.
Ze zbiorów MMSC

Kontynuatorem tradycji Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie Polskiego Towarzystwa Chemicznego jest Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie utworzone 1 sierpnia 2018 roku na mocy „Umowy o utworzeniu i prowadzeniu jako wspólnej instytucji kultury Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie” oraz uchwały Rady Miasta Stołecznego Warszawy.

Oprac. dr Dominika Korzeniowska

Wybrana bibliografia

J. H. [Józef Hurwic], Obchody setnej rocznicy urodzin Marii Skłodowskiej-Curie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1968, t. 13, nr 3, s. 719−724.
Kabzińska Krystyna, Lorski Józef, Historia i działalność Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, „Muzealnictwo” 1988, nr 31, s. 30−31.
Korespondencja Polska Marii Skłodowskiej-Curie. 1881−1934, oprac. Krystyna Kabzińska i in., Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, Polskie Towarzystwo Chemiczne, 1994.
Korwin Stanisław A., Wspomnienia, t. 2, Wyścig z życiem, Warszawa 1966.
Skłodowska-Szalay Helena, Ze wspomnień o Marii Skłodowskiej-Curie. Pamiątkowe wiersze. Złapane chwile, red. D. Świtkowska, Warszawa: Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, 2017.